Bitkiler, insan oğluna sunulmuş bir hediyedir. Beslenmenin en temel kavramını oluştururlar ve bitkileri yakından tanımalıyız. E ve F Harflerindeki bitkileri tanıyalım.
E
• Ekmek ağacı - Artocarpus altilis. (Ağaç türü): Dutgiller familyasına dahil Artocarpus cinsine ait ağaç türüdür. Anavatanı Hint Okyanusu'nun Doğusu ve Büyük Okyanus'un Batısındaki adalar olup, diğer tropik bölgelerde de yaygın olarak dikilmiştir. Bitkinin nişastaca zengin olan meyvesi, bitkinin yetiştirildiği tropik bögelerin pek çoğu için başlıca gıda unsurudur. Haşlanarak ve pişirilerek yenilebildiği gibi ekmek yapmak içinde kullanılır. Ekmek ağacının odunu kağıt yapında kullanılır. Ekmek ağacını diğer bir özelliğide gövdesinden akıttığı sıvılardır, gövdesinde açılan yaralardan latekse benzer bir sıvı akar ve bundan da kuş tutmak için ökse yapılır. Bitkinin her yerinde zamk yapmaya yarayan sütlü bir sıvı vardır.
• Elma - Malus domestica. (Ağaç türü): Gülgiller familyasından olup, kültürü yapılan bir meyve türüdür. Elmanın ilk olarak Kuzey Anadolu'da , Kuzey Kafkaslar, Rusya'nın güneybatısında kalan bölgeler ve Orta Asya (Kazakista'nın doğusu) dolaylarında çıktığı sanılmaktadır. Tür, bütün dünyaya Orta Asya'dan yayılmıştır. 5-12 metreye kadar uzanan yaprak döken tacı geniş, küçük bir ağaçtır. -35 derece soğuğa dayanabilir. Elmanın kültür çeşitleri aşıyla, ancak bazı çeşitleri kök sürgünü ile üretilebilmektedir. En çok Amasya ilinde üretilir. Elma en çok C, K, B6, A ve vitaminleri bulunmaktadır. Ayrıca magnezyum, fosfor, bakır, manganez mineralleri açısından iyi bir kaynaktır. 1 adet orta boy elma günlük besin lifi ihtiyacının 14'ünü (4.4 gr) karşılar, bu özelliği ile sindirime yardımcı olduğu için, kabızlık çeken kişilere en çok önerilen meyveler arasında yer almaktadır. Omega 3 ( 16.4 mg) ve omega 6 (78.3 mg) yağ asitleri içeren elmanın tek olumsuz yanı kalorisinin büyük oranda şekerden gelmesidir. 180 gr elmada yaklaşık 19.8 gr şeker bulunur.
• Enginar - Cynara scolymus. (sebze türü): Papatyagiller familyasından, mavi-mor renkli çiçekler açan, 50-150 cm boyunda çok senelik otsu bir bitkidir. Güney Avrupa ve Akdeniz çevresinde yetişir. Enginar cynarin içerdiği için karaciğer ve safra kesesinde biriken nikotin, alkol ve yağın vücuttan atılımını sağlar. Ayrıca vücuttaki amonyak ve kolestrolü azaltır. Bol A ve B vitamini içerdiğinden atardamr kireçlenmesini önlemekte ve safra kesesi rahatsızlıklarını gidermektedir. Bunun dışında cinsel gücü artırıcı, ateş düşürücü, vücudu kuvvetlendirici ve iştah açıcıdır. Romatizma, ishal, sarılık hastalıklarına ve sinirlere iyi gelir. Enginar genel olarak ülkemizde ve bir çok ülkede vegetatif yolla üretilmektedir. Fransa, İtalya ve İspanya'da doğrudan tohumla üretilen çeşitler geliştirilmiştir. Bir enginar likörü olan Cynar İtalya'da çok popüler olan alkollü bir içkidir. Enginar yapraklarının kurutulmasıyla elde edilen standardize edilmiş öz; kapsül veya toz şeklinde şifa özellikli diyet katkı maddesi olarak piyasaya sürülmektedir.
• Erik - Prunus domestica. (Ağaç türü): Gülgiller familyasından, Prunus cinsinden, meyvesi yenen bir ağaç türüdür. Yaz meyvesidir. Türkiye'de Doğu Anadolu'nun yüksek yayla mıntıkası ile, Güneydoğu Anadolu'nun kurak ve çok sıcak bir kısım yerleri hariç tarafta yetişir. Türkiye'de tanınmış erik çeşitleri; can eriği, papaz eriği, mürdüm eriği ve tatlı üryani eriğidir. Türkiye'de yetiştirilen çeşitlerin sayısı 200'ün üstündedir. Kültür erik çeşitleri çelik ve aşıyla üretilir. Erik A, B1, B2, B3, B6, C, E vitaminleri içermektedir, ayrıca potasyum ve magnezyum minerali açısından da zengin bir meyvedir. Meyvelerinde şekerler, pektin ve organik asitler vardır. Meyve olarak yenir, kurutularak hoşaf ve çeşitli yörelerde değişik pestil yapımında kullanılır.
F
• Fasulye - Phaseolus vulgaris. (Bitki türü): Baklagiller familyasının Phaseolus cinsinden Orta Amerika menşeli, bir yılda yetişen otsu bir bitki türüdür. Soğuğa duyarlı bir bitki olan fasulye hemen her tür toprakta yetişir. Yaklaşık 80 çeşidi vardır. Bütün baklagiller içinde en çok tüketilen sebzelerden biridir. Tohumdan yetiştirilir. Tam bir protein deposu olan fasulye A, B9 ve C vitamini ile demir ve magnezyum mineralleri açısından zengindir. Ayrıca, B5 vitaminive kalsiyum içerir. Lif açısından da zengindir. Fasulye yeşil halde veya tohumları birleşik yapraklardan ayrılıp kurutulmuş olarak yemeklerde kullanılır.
• Fesleğen - Ocimum basilicum. (Bitki türü): Ballıbabagiller familyasından, tek yıllık ve genelde ılıman bölgelerde yetişen bir bitki türüdür. Yemeklerde kullanılmak üzere tarımı yapılan fesleğenin kökeni Asya'nın dönenceler arasında kalan bölgelerine dayansada , günümüzde yeryüzünün öteki ılıman bölgelerine de yayılmıştır. Yetişkin fesleğenlerin boyları 20-60 cm arasında değişir. Soğuğa karşı çok duyarlı olan bitki, en çok sıcak ve kuru ortamları sever. Bitkinin kullanılan kısımları, taze çiçekli dalları ve tohumlarıdır. Uçucu yağ taşımaktadır. Bu yağ içinde estragol, linalol, cineol ve pinen vardır. Fesleğen bitkisi, bir yerli Anadolu bitkisi değildir. Anavatanı olan İran dolaylarından gelmiştir. Akşamları açık havada yenilen yemeklerde, masaların fesleğen ile süslenmesi, bebeklerin yanına fesleğen konulması, yaz aylarında açık camların önüne fesleğen saksılarının konulmasının sebebi yaydığı güzel kokunun yanında, sinekleri kovucu özelliği olmasıdır. Hem taze, hem de kurutularak kullanılan fesleğen, çiğ yada pişirilerek yenilen yemeklerde yaygın olarak kullanılır. Türk yemeklerinde ve salatalarda baharat olarak kullanılan fesleğen, öteki Akdeniz ülkelerinin ve kökenin dayandığı güney, güney doğu Asya ülkelerinin (özelikle de Tayland ) yemeklerinde de önemli yer tutar.
• Fındık - Corylus. (Ağaç cinsi): Huşgiller familyasından Corylus cinsini oluşturan çalı ve ağaç türleridir. Ticari değeri yüksek olan fındık Türkiye'de; Giresun, Ordu, Trabzon illerinde tek tarım tipi (monokültür) olarak yapılır. Üretilen fındıkların 80'ni Karadeniz Bölgesi'nden sağlandığı gibi Marmara Bölgesi'nde de yetiştirilir. Türkiye, Dünya fındık üretiminde ilk sırada yer alır. Dünya fındık üretiminin 62-65 kadarını karşılar. Fındık çok iyi enerji kaynağı olup, güç , enerji verir, beden ve zihin yorgunluğunu giderir. Kalp ve damar sağlığı açısından faydalı olup, kolesterolü düşürür, kalp ritmini ayarlamaya yardımcı olur. Kansısızlığa iyi gelir, vücut ve kemik gelişimini destekler, cinsel gücü arttırır, varislere iyi gelir ve soğuk algınlığı ile akciğer hastalıklarına da faydalıdır. Ayrıca cildi güzelleştirdiği bilinmektedir.
• Frenk asması - Cissus. (Bitki cinsi): Asmagiller familyasından, yabani asmaya benzeyen bir sarmaşık türüdür. Saksı içinde büyümeye elverişlidir ve 2 m'ye kadar boylanabilir. Saksıya dikilen bitki kazıklarla desteklenmelidir. Aksi taktirde kırılma riski vardır. Yarı gölge veya gölge yerlerde tutulmalı, direk güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. Serin ve havadar ortamları seven bitki, kış aylarında 10 dereceye kadar dayanıklılık gösterir.
• Frenk inciri - Opuntia ficus-indica. (Bitki türü): Kaktüsgiller familyasında sınıflanan Opuntia cinsinin tipik türüdür. Dikenli incir, halk ağazında kaynanadili, hint inciri olarak adlandırılır. 5-10 cm uzunluğunda, kırmızı, sarı, turuncu renklerde kabuğu olan etli bir meyvedir. Üzerinde çok sayıda dikenleri bulunur. İçinde tohumları bulunur. Tatlı ve suludur. Yenilebilir, ancak yerken kabuk kısmı soyulup çıkarılır. Akdeniz'de doğal olarak yetişir. Türkiye'de Batı ve Güney Anadolu'da bulunur. C vitamini yönünden oldukça zengin bir meyvedir.
• Frenk maydanozu - Anthriscus cerefolium. (Bitki türü): Maydanozgiller familyasına ait olan bir yıllık, aromatik kokulu bitki türüdür. Genelde mutfatakta hafif yemeklere aroma vermek için kullanılır ve Fransız mutfağında fines harbes adı verilen aromatik bitki karışımının içindeki bitkilerden birisidir. Anavatanı Kafkasya' dır, ancak Romalılar tarafından Avrupa'nın her yerine yayılmıştır. Bitkisi 40-70 cm'ye kadar büyür ve üçlü tüysü kıvırcık yaprakları olur.
• Frenk menekşesi - Hesperis matronalis. (Bitki türü): Turpgiller familyasından, 100 cm boylanabilen ince gövdeli mızraksı yeşil yaprakları olan ve ikinci yılında çiçek iki yıllık otsu bir bitkidir. Anayurdu İtalya olan çiçek yazlık evlerin bahçelerini süsler, kokusuyla neşe açtığı gibi tıbbi etkileride vardır. Rokadan daha acı olan yaprakları salatalara girer, kurutulmuş çiçekleri odalara güzel bir koku ve görüntü sunması için hazırlanan potpuri tabaklarında yer alır. Yaprakları idrar attırıcı, terletici, kum ve taş düşürücü etkiler gösterir. Kurutulmuş yaprakları bir zamanlar iskorbüt hastalığına karşı yaygınlıkla kullanılmıştır. Yüksek dozaj kusmalara yol açabilir.
• Frenk salatası - bak → Hindiba. (Bitki türü): Papatyagiller familyasından, sebze olarak yararlanılan bir yıllık bitki türüdür. Mısır ve Endonezya kökenli oluduğu sanılan bitkinin yüzyıldan buyana Avrupa'da tarımı yapılmaktadır. Yüksekliği 50-100 cm arasında değişir, parçalı yaprakları ve açık mavi renkli çiçekleri vardır. Yapraklarından salata olarak yararlanıldığı gibi sıcak yemek de yapılır. Türkiye'de yaygın olan yabani hindibanın yaprakları ilkbaharda toplanarak şifalı ot ve sebze olarak tüketilir. Bu yapraklar hindiba ve radika olarak bilinir. Tıpta da yaprakları ve kökü kullanılır.
• Frezya - Freesia. (Bitki cinsi): Süsengiller (irisgiller) familyasının bir cinsidir. Çok güzel kokulu olup, çeşitli renklerde, katmerli, katmersiz 14 ana türü ve birçok kültivarları vardır. Soğanlı bir bitki olan frezyanın anavatanı Güney Afrika'dır. Avrupa'da karanfilden sonra en çok yetiştirilen bitkidir. Ülkemizde az tanınmakla beraber son yıllarda üretimi artmıştır. Evlerde ve bahçelerde yaygın olarak yetiştirilir.
• Frenk üzümü - Ribes nigrum. (Bitki türü): Grossulariaceae familyasının tek ve içinde 150 türü barındıran cinsidir. Kuzey Yarımkürenin ılıman kesimlerinde doğal olkarak yetişir. Meyveler mayhoş ve tatlıdır. Meyveleri bazı Lepidoptera türlerinin larvalarınca kullanılır. Yedi tane alt cinsi tanımlanmıştır. Bazı taksonamistler cinsi farklı şekilde ayırabilmektedir. Başlıca 4 tanınmış frenk üzümü varıdır, bunlar; küçük kırmızı frenk üzümü, büyük kırmızı frenk üzümü, siyah frenk üzümü ve sarı frenk üzümü. Frenk üzümleri iyice olgunlaştıktan sonra toplanmalıdır. A, B, B2 ve C vitaminleri açısından zengindir. Taze olarak tüketilebilmesinin yanında reçel, pekmez, çikolata, likör, şurup, pasta, yemek yapımı kullanımları yanında dondurulmuş olarak da tüketilebilir. Ayrıca; krem ve mum yapımında da kullanılır.
• Funda - Erica. (Bitki cinsi): Fundagiller familyasından, Erica cinsinden 700 tane türü barındıran çiçekli bitkilerdir. Her mevsim yeşil yapraklı olan funda, bahçe süslemesinde tercih edilmekte ve kurutulmuş dikensi yaprakları mutfakta kullanılabilmektedir. Çay olarak da tüketilebilir. 600 aşkın alt türün anavatanı Güney Afrika'dır. Yaklaşık 70 alt tür ise Afrika'nın diğer bölgelerinde, Akdeniz havzasında ve Avrupa'da yetişmektedir. Fundalar, birçok kelebek türü için yaşamsal öneme sahiptir. Bu kelebeklerin larvaları sadece funda ile beslenmekte ve büyümektedirler.
• Fundagiller - Ericaceae. (Bitki familyası): Bu familya kuzey ve yarımkürenin ılıman iklim bölgelerine yayılmıştır. Çalı yada ağaç şeklinde, nadiren otsu halde bulunan bitkilerdir. Yapraklar basit, derimsi, yeşil yada yıllık dökülürler. Bu familyadan Avustralya'da hemen hemen hiç örnek yoktur.
